Dijital Beşeri Bilimler (DBB) çalışmaları tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de artarak devam ediyor. Her geçen gün yeni araştırmacılar bu alana yönelip çeşitli konular çerçevesinde yapılan ve birbirinden değerli çalışmaları ilgililerin dikkatine sunuyor.
Henüz çok yeni birkaç girişimle sınırlı olsa da Türkiye’deki üniversitelerde açılan dersler Dijital Beşeri Bilimler'in gelişmesine önemli katkıda bulunuyorlar. “Dijital Tarih”i bir ders olarak programına ekleyen Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü, öğrencilerini henüz lisans seviyesinde iken dijital araçlar ve yöntemler ile tanıştıran üniversitelerden. Aynı şekilde Üsküdar Üniversitesi de “Dijital Beşeri Bilimler” dersi ile lisans öğrencilerine sınıf içi uygulamalı olarak vizyoner bir eğitim imkânı sağlıyor. Son dönemde Boğaziçi Üniversitesi Yaz Okulu'nda ve Medipol Üniversitesi’nde de DBB alanında eğitimler verilmektedir.
Digital Ottoman Studies Platformu olarak bir blog serisi dahilinde Marmara Üniversitesi ve Üsküdar Üniversitesi öğrencileri başta olmak üzere alana katkı sağlayan lisans öğrencilerinin projelerini sizlere tanıtmaktan mutluluk duyuyuyoruz.
Serimizin ilkinde Yunus Uğur tarafından Marmara Üniversitesi Tarih bölümünde açılan Dijital Tarih dersi çerçevesinde üretilen zaman çizelgesinden (timeline) bahsedeceğiz. Zülal Berre Dağdeviren, Melike Firdevs Uzunyüz, Şafak Berkay Çolak, Hatice Çelik ve Betül Karaaslan’ın bir ekip olarak hazırladığı projenin iki önemli unsuru olarak projenin kaynağı ve dijitalleşme sürecini önceleyerek blog yazımıza başlamak yerinde olacaktır.[1]
Projenin Kaynağını Tanıyalım
Çalışmada ana kaynak olarak İSAM ve İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Kültür A.Ş. ortaklığı ile hazırlanan Antikçağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi isimli eser kullanıldı. Üç yüz kadar bilim insanının desteği alınarak İstanbul’un tarihî ve aktüel kimliğine yakışır bir tarihini yazmak üzere 10 cilt olarak hazırlanan bu seçkin tarih eser “İstanbul'un Emperyal Dönüşümleri”, “Topoğrafya ve Yerleşim”, “Siyaset ve Yönetim”, “Demografi”, “Toplumsal Hayat”, “Dinî Hayat”, “İktisat, Ulaşım ve Haberleşme”, “Edebiyat, Sanat ve Kültür”, “Mimari”, “Eğitim, Bilim ve Teknoloji” ana başlıklarından oluşmaktadır.
Son ciltte de hayatları İstanbul ile hemhal olmuş kültür, sanat ve bilim adamlarının İstanbul’u anlattıkları “Hafızalardaki İstanbul” başlığı yer alıyor. İstanbul’a dair kapsamlı bir bibliyografya ve kronoloji de aynı ciltte. Eserdeki tüm makalelere web sitesi üzerinden hem Türkçe hem de İngilizce olarak ulaşmak mümkün.
Proje Süreci
Projenin ikinci önemli unsuru ise dijital zaman çizelgesi ve oluşum sürecid Zaman çizelgeleri esası itibariyle zamanının ana aktör olduğu tarih alanında kullanılmaya en müsait araçlardan biri. Bir tarihi, bir süreci, bir olayı ve olayların silsilesini anlamayı, izlemeyi, takip etmeyi kolaylaştıran bir araç olarak kullanılabilir. Bununla birlikte, zaman çizelgesi öğrenmeyi kolay ve zevkli hale getiren görsel malzemeler sunar. Farklı alan ve konuda zaman çizelgesi hazırlamak için herkesin görsel olarak zengin, etkileşimli zaman çizelgeleri oluşturmasını sağlayacak Tiki-Toki, TimelineJS gibi açık kaynaklı pek çok dijital araç bulmak mümkün.
TimelineJS kullanımı hakkındaki blog yazımız için tıklayınız
Bu proje kapsamında ise Antikçağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi dahilindeki İstanbul Kronolojisi 1400-1870 yılları arasında TimelineJS kullanılarak dijtal bir zaman çizelgesine dönüştürüldü. Ayrıca bu zaman çizelgesininin oluşumunda Diyanet İslam Ansiklopedisi, Eski İstanbul Fotoğrafları Arşivi 'nden de yararlanıldı.
Bilginin, Yapılandırılmış Veriye Dönüştürülmesi
Web tabanlı olarak metin türünde verilen kronoloji öncelikle yapılandırılmış bir veriye dönüştürüldü. Excel ortamında 11 sütun başlığı oluşturularak metin bilgisi, olayın başlığı, detayı, başlama ve bitiş tarihi (ay, gün, yıl olarak), ilişkili olduğu kitap makalesi, görseli, görsel açıklaması ve verinin üst verisi gibi kategorilerle yapılandırılmış veri haline getirildi. Üst veri oluşturulurken yukarıda bahsedilen kitabın 11 ana başlığı kullanıldı ve olaylar bu başlıklara göre tasnif edildi.
Verinin Dijital Kronolojiye Dönüştürülmesi
Proje kapsamında 1400’lerden itibaren her bir ana başlık (üstveri) altındaki gelişmeler, olay ve değişimler 1870 yılına değin işaretlenmiştir. Sonuçta dörtyüz yılı aşkın bir dönem arasında her bir ana başlığı kendi tarihsel süreci içinde takip etmek, birbirini izleyen olayları anlayabilmek mümkün olmuştur. Ayrıca eş zamanlı olarak her bir olayın diğer ana başlıklardaki olaylarla ilişkisini ve birbirini etkileyen olaylar ve durumları görme imkanı ortaya çıkmıştır.
Örneğin hazırlanan zaman çizelgesi sayesinde İstanbul’un değişim ve dönüşüm dinamiklerinden olan yangınlar kronolojik olarak takip edilebilmekte ve sürecin ulaştırdığı iktisadi neticeler kolayca izlenebilmektedir.
Her bir zaman işaretine dair kısa açıklamalar zaman çizelgesine eklenmiş böylece olayın detayına dair fikir edinmek de mümkün olabilmiştir. Aynı zaman diliminde farklı kategorilerde gerçekleşen olayları birlikte görebilmek ve değerlendirmek de zaman çizelgesi sayesinde mümkün olabilmektedir.
Oldukça kapsamlı ve ilginç bilgilerin yer aldığı bu zaman çizelgesinde ateizm propagandası yapan bir imamın idamı, İstanbul'da yaşanmış bir isyan veya Boğazın kapatılması gibi siyasi bir olay o tarihteki gündemin zihnimizde yeniden canlandırılmasına olanak sağlıyor.
Çizelge üzerinde kategori bazlı seçimler yaparak ilerlemek mümkün. Aynı zamanda, yer yer kullanılan görseller, zaman çizelgesinin daha iyi anlaşılmasına katkı sunuyor.
Marmara Üniversitesi Dijital Tarih dersi kapsamında Zülal Berre Dağdeviren, Melike Firdevs Uzunyüz, Şafak Berkay Çolak, Hatice Çelik, ve Betül Karaaslan tarafından hazırlanan bu zaman çizelgesi, İstanbul’un yaklaşık beş yüzyıllık bir dönemini ele alıyor. Kısa bilgiler, görseller ve makale bağlantıları ile desteklenen bu zaman çizelgesini aşağıdaki linki ziyaret ederek görebilir, istediğiniz filtreleri kullanarak kategoriler arasında İstanbul'un tarihini keşfedebilirsiniz!
Kronolojiye ulaşmak için tıklayınız
[1]Dijital kronoloji oluşturma sırasındaki yardımlarından dolayı Büşranur Bekman’a teşekkürlerimizi sunuyoruz.
Comments